„Świat równoległy”

– Czy istnieją równoległe światy? – Tak odpowiedzą miłośnicy literatury science – fiction. W moim przypadku jednak to nie literatura przekonała mnie o istnieniu światów równoległych, lecz ludzie, których spotkałam w podróży i ich historie.

Światy równoległe. Jeden to ten, który znamy głównie z mediów, ale też z katalogów biur podróży czy książek travelbytów. Jego obraz często jest zafałszowany, wyrwany z szerszego kontekstu, ukazany na wyrywki, podkoloryzowany lub przejaskrawiony. Według nich Iran jest niebezpiecznym krajem, w którym znaczna część społeczeństwa to fanatycy i terroryści, a w Gwatemali, Hondurasie czy Salwadorze na każdym rogu czyhają na nas gangi. Drugi to ten, który poznajemy przy kolejnych wizytach, pod warunkiem, że chcemy dowiedzieć się czegoś więcej i jesteśmy otwarci i uważni oraz gotowi na to, by poznać prawdę, która często nie jest tak, jaka chcielibyśmy żeby była.

Przekonałam się o tym, gdy pewnego dnia trafiłam do małej honduraskiej miejscowości usytuowanej nad brzegiem Morza Karaibskiego. Siedziałam na białym piasku i wpatrywałam się w fale, popijając mleko kokosowe. Nade mną szumiały palmy, a czas jakby zatrzymał się w miejscu. – Istny raj – pomyślałby niejeden, odwiedzający te strony. Ja również tak pomyślałam, jednak szybko zweryfikowałam swoją opinię. To, co wydaje się rajem dla turystów, marzących o cudownych plażach Morza Karaibskiego, bywa jednocześnie piekłem dla mieszkańców jego wybrzeża. Do tego raju-piekła trafiłam akurat w dniu, w którym policja zrównała z ziemią kilka domów, niszcząc przy tym drzewa kokosowe, bananowce i juki, czyli główne źródło utrzymania mieszkańców. – Te ziemie nie należą do Was – twierdzili bezduszni przedstawiciele prawa (bezprawia).

Nietrudno się domyślić, że piękne, rajskie okolice mają wielu amatorów, którzy w miejsce prowizorycznych chatek, widzieliby luksusowe kurorty. Turystyka to doskonały interes, więc żądni zysków biznesmeni nie przebierają w środkach. Byłam świadkiem bezprawia, władzy pieniądza i bezradności mieszkańców niepotrafiących walczyć o swoje.

W pobliżu zniszczonej osady, w miejscu, w którym wcześniej stały domy Garifunów, powstawał już jeden turystyczny kurort. Wtedy po raz pierwszy zetknęłam się z równoległym światem, potem trafiałam na kolejne, by wreszcie o nieznanych mi dotąd równoległych światach przeczytać w nowej książce Tomka Michniewicza.

Pamiętam, gdy w moje ręce trafił egzemplarz „Samsary”, pierwszej jego książki. Z wypiekami na twarzy wkraczałam w świat autora, raz zaśmiewając się, to znów roniąc łzy, cały czas marząc o tym, by ruszyć swoją drogą ku przygodzie. Zafascynowana treścią, nie mogłam zejść ze ścieżek, którymi prowadził czytelnika autor i gdzieś w głębi duszy czułam, że to tylko kwestia czasu, bo i na mnie one czekają. „Samsara” stała się moją „biblią”. Zgodnie z intencją autora miała inspirować i jak potwierdza chociażby mój przypadek, zrobiła to skutecznie. Dla takich jak ja podróżników – marzycieli stała się punktem wyjścia, źródłem inspiracji i dawką odwagi. Dlatego czasami powtarzam, że to dzięki Tomkowi zaczęłam „podążać swoją drogą”. Obecnie, chociaż za sobą mam bagaż własnych doświadczeń i na „Samsarę” patrzę już innym okiem, z przyjemnością wracam do niej, czytając ją na wyrywki.

Od czasów tamtej lektury wiele w moim życiu się zmieniło. Mam wrażenie, że dojrzewałam razem z dojrzewaniem twórczości Tomka, który zaczął od książki przygodowej, będącej inspiracją i płynnie przeszedł do pisania reportaży, do zaglądania w głąb, do uważniejszego patrzenia, do przyglądaniu się pewnym rzeczom i zjawiskom z bliska, do zadawania pytań, a nie tylko udzielania odpowiedzi.

To, co najbardziej spodobało mi się w „Świecie równoległym”, to pokora jego autora, który nie udziela żadnych odpowiedzi, nie pretenduje do tego, by być wszechwiedzącym. „Jeśli coś przywożę ostatnio z podróży to wątpliwości. Kiedyś tak nie było. ”, pisze Tomek, dowodząc swojej dojrzałości. W nowej książce często zadaje pytania, bardzo wiele pytań. Im więcej podróżuje i dowiaduje się o świecie, tym mniej wie i przyznaje się do tego otwarcie. Dla mnie to milowy skok. Od chłopaka z plecakiem, który jedzie w świat, by przeżywać przygody niczym Indiana Jones do dziennikarza, który chce nie tylko opisywać świat, ale go naprawiać, choć sam pisze, że jako reporter powinien jedynie ten świat relacjonować, a nie go zmieniać. Tomek jednak nie unika odpowiedzialności i nie do końca jest pewien czy samo relacjonowanie jest właściwą drogą. Bo co z niego wynika? „Ktoś mnie niedawno spytał, jaką korzyść odnieśli z mojej wizyty Pigmeje Baka żyjący w wycinanym bez litości lesie deszczowym Kamerunu. Wróciłem napisałem książkę, zarobiłem trochę pieniędzy (…) Ale co oni z tego mieli? Drzewa-giganty nadal padają, nadal ludzka chciwość zabiera im dom.

„Świat równoległy” to osiem niezwykle ciekawych historii z różnych części świata. Sens oczywiście jest jeden: nic nie jest tylko takie, jakim to widzimy – jedna prawda nie istnieje. Nie mogłam jednak na końcu, przy ostatnim rewelacyjnym zdaniu, oprzeć się wrażeniu, że tak naprawdę te opowieści, choć ważne, stanowią poniekąd tło dla rozważań o sensie podróżowania, a nawet sensie bycia dziennikarzem czy reportażystą. Po co podróżujemy i piszemy o tym? Czy to ma sens? Jedziemy gdzieś na chwilę, jesteśmy tylko gośćmi. Niczego już nie odkrywamy, a jedynie przetwarzamy to, co poznajemy. Przy tym często poznajemy świat powierzchownie, bo przyjeżdżamy gdzieś na tydzień, dwa, a potem gnamy dalej, „zaliczać” kolejne kraje i atrakcje. A żeby miejsce, miasto czy kraj naprawdę poznać musimy do niego wracać, wiele razy. Wtedy to ma sens.

Nie wątpiłabym jednak w sens pisania, opowiadania, przekazywania dalej historii o problemach, z którymi się stykamy w świecie. Nawet jeśli na pierwszy rzut oka wydaje się, że profity czerpiemy z niej tylko my, podróżujący, bo mamy, o czym opowiadać i pisać i zarabiamy na tym. Warto mieć jednak na uwadze, by robić to rzetelnie, odpowiedzialnie, bez egzotyzowania, orientalizowania, kategoryzowania i uogólniania. Istnieje szansa, że dzięki nam o danym problemie dowie się garstka osób, która postanowi coś z tym zrobić? Projekt Tomka „Tatende” tego właśnie dowodzi.

– Podróżowanie jest bez sensu – powiedział mój mąż, a ja spojrzałam na niego kątem oka spod na wpół przymkniętych powiek. Czekałam na dalszy ciąg wypowiedzi, leżąc na zielonej trawie w centrum mało przyjaznej stolicy Chile – Santiago de Chile. Ukrywaliśmy się przed palącym słońcem, które w betonowym mieście dokuczało ze zdwojoną siłą.

– Jest bez sensu – powtórzył jakby jednak czekał, żeby go ciągnąć za język

– Bo…?

– No bo jest bez sensu. Jechać gdzieś na koniec świata i zwiedzać. Po co? Jaki w tym jest sens? Ok, można pojechać w góry i połazić czy gdzieś pojechać rowerem.

– Ale dla kogoś innego to łażenie po górach czy jazda rowerem jest bez sensu – stwierdziłam.

Atmosfera zaczęła się robić gorąca. Nie byłam pewna czy to upał się nasilił, czy może jednak temperaturę podniosło stwierdzenie sprowadzające sens mojego życia w ciągu ostatnich dwóch lat do parteru.

Dyskusja jednak sprawiła, że faktycznie zaczęłam zastanawiać się czy podróżowanie ma sens, a jeśli ma, to jaki. Tłuczenie się przez kilkanaście a nawet kilkadziesiąt godzin, gdzieś na drugi koniec świata po to, żeby wejść do jakiegoś muzeum, wypić drinka na tarasie czy poleżeć nad brzegiem oceanu. Po co jechać tak daleko? Czy nie wystarczy pojechać nad polskie morze? Albo zamiast tłuc się siedemdziesiąt godzin do parku Torres del Paine w Chile, pojechać w Bieszczady? Przecież nad jednym i drugim morzem odpocznę tak samo, a wędrując przez jedne czy drugie góry zmęczę się identycznie. Może krajobrazy nieco różne, ale w obu przypadkach bajecznie piękne. Czy to ma sens?

Z podróży na podróż dojrzewam. Już po pierwszej, którą można nazwać „podróżą romantyczną” z przyświecającym jej celem: poznania samej siebie i własnych granic, przekonałam się, że to mi nie wystarcza. Poznałam siebie, zrozumiałam, czego chcę w życiu (przynajmniej tak mi się wydaje) i uznałam, że nie satysfakcjonuje mnie bieganie po muzeach, zaliczanie kolejnych ruin i skreślanie z listu kolejnego „highlightu”. Uznałam, że dla mnie długie podróżowanie z takim tylko zamiarem jest bez sensu. Zaczęłam tego sensu szukać więc w spotkaniach z ludźmi, w poznawaniu ich codzienności, problemów, z jakimi się borykają. I zaczęłam wracać i pisać o tym, opowiadać. Czy to zmieniło życie tych ludzi? Szczerze powiedziawszy nie bardzo, choć gdy się na tym głębiej zastanawiam dochodzę do wniosku, że nie okazało się też zupełnie bezsensowne.

– Chcesz o mnie napisać? Opowiedzieć o mojej działalności w swoim kraju? – Pytała zaskoczona Carmencita, działaczka na rzecz ochrony środowiska i obrończyni praw rdzennych mieszkańców Panamy.

Nie mogła wyjść ze zdumienia, że ktoś tam, z jakiejś Polski chce dowiedzieć się więcej o jej pracy i jej życiu. Może w tym jest częściowo sens tego doszukiwania się, pytania, drążenia, a nie tylko biernego zwiedzania? Okazanie zainteresowania może dla kogoś być wystarczającym bodźcem do dalszego działania. Może okazać się czynnikiem dowartościowującym rozmówcę i mobilizującym.

W książkach często szukamy odpowiedzi. „Świat równoległy” ich nam nie daje. Za to wzbudza wątpliwości i zmusza do zadania sobie nowych pytań, na które odpowiedzi możemy chyba znaleźć tylko samemu, w trakcie kolejnych podróży, wracając do tych samych miejsc, nie bawiąc się w odkrywcę, ale z pokorą podchodząc do świata, pamiętając, że nie jest on jednowymiarowy.